γραφή

Τεχνική που επινοήθηκε από τον άνθρωπο για να επικοινωνεί με τους άλλους και συνίσταται στην ορατή και σχετικά διαρκή αποτύπωση είτε του περιεχομένου, είτε, στις πιο εξελιγμένες φάσεις, της ίδιας της μορφής των γλωσσικών σημείων. Η πρώτη γ. ήταν εικονογραφική χρήση έως τα νεότερα χρόνια στους πρωτόγονους λαούς. Η εικονογραφία, που λέγεται και σημασιογραφία, συνίσταται στην αποτύπωση με συμβατικά τυποποιημένα σχέδια, του περιεχομένου ενός λόγου. Στα ιστορικά εικονογράμματα των Αζτέκων για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ντυμένος κατά έναν ορισμένο τρόπο απεικονίζει τον βασιλιά: αν απεικονίζεται να τραβά από τα μαλλιά έναν άνθρωπο με ενδυμασία κάποιας φυλής, ολόκληρο το εικονογράφημα σημαίνει ότι ο Αζτέκος αυτός βασιλιάς νίκησε και υπέταξε τη φυλή αυτή. Όπως βλέπουμε, η εικονογραφία περιορίζεται στην αποτύπωση –κατά κάποιον τρόπο– του περιεχομένου, όχι όμως και της μορφής του λόγου. Με την επανάληψη και την τυποποίηση των εικονογραμμάτων, σε διάφορες πολιτιστικές περιοχές δημιουργήθηκε σταθερή σχέση μεταξύ ενός γραφικού συμβόλου και μιας συγκεκριμένης λέξης. Έτσι από την εικονογραφία περνάμε –τόσο στην Κίνα όσο και στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο– στην ιδεογραφία. Σε ένα ιδεογραφικό σύστημα (π.χ. στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά) το σχέδιο ενός λυγισμένου ποδιού σημαίνει τρέχω, το σχέδιο ενός ματιού ανοιχτού σημαίνει βλέπω κλπ. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ιδεογραφία προσφέρει ένα πλεονέκτημα: εκείνοι που μιλούν διαφορετικές διαλέκτους κατορθώνουν να συνεννοούνται με τα ιδεογράμματα, εφόσον αυτά εξακολουθούν να εκφράζουν το νόημα παρά τη μορφή των λέξεων. Από την εικονογραφία κατάγονται επίσης οι σφηνοειδείς χαρακτήρες, που στην αρχή αναπαριστούσαν αντικείμενα, αλλά με τον καιρό γίνονταν όλο και πιο γραμμικοί και συμμετρικοί. Σε σχήμα σφήνας, χαράζονταν με αιχμηρό όργανο από τα αριστερά προς τα δεξιά σε πέτρα ή πηλό. Σφηνοειδείς χαρακτήρες χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι, οι Μήδοι και οι Πέρσες. Σφηνοειδή σημεία βρέθηκαν ακόμα στην Αίγυπτο και σε ορισμένα αραμαϊκά κείμενα. Αργότερα ακολούθησαν οι συλλαβικές γραφές. Το ιδεόγραμμα που σήμαινε τη λέξη σκηνή, beth στις σημιτικές λέξεις, χρησιμοποιήθηκε για παράδειγμα, για να αποδώσει τη συλλαβή be σε οποιαδήποτε θέση και αν βρίσκεται αυτή: υποτυπώδεις μορφές μιας κάποιας συλλαβικής γ. εμφανίζονται ανάμεικτες με εικονογράμματα και ιδεογράμματα των Αζτέκων. Συλλαβικές γ. χρησιμοποιούσαν οι Φοίνικες, οι Έλληνες της μινωικής εποχής (γραμμική Β), οι Κύπριοι στους ιστορικούς χρόνους, οι Ελαμίτες κ.ά. Τις ιδεογραφικές και συλλαβικές γ. ακολούθησαν οι αλφαβητικές με τη λεγόμενη αρχή της ακροφωνίας: σημιτικοί λαοί εγκατεστημένοι στη χερσόνησο του Σινά, άρχισαν να χρησιμοποιούν τα ιδεογράμματα και τα συλλαβογράμματα για την παράσταση όχι πλέον ολόκληρης της λέξης ή μιας συλλαβής, αλλά του ήχου (φωνής) που βρίσκεται στην αρχή (άκρο). Έτσι το παλαιό σημείο beth για τη σκηνή χρησίμευε για να δείξει το β. Το παλαιό σημείο αlef (βόδι) χρησίμευσε για να δείξει τη δασύτητα στην αρχή της λέξης κλπ. Από τη φοινικική περιοχή, η χρήση της αλφαβητικής γ. διαδόθηκε στην Ανατολή για να φτάσει έως τις Ινδίες. Η χρήση της πέρασε επίσης, μαζί με τη μορφή και την αξία των γραφικών σημείων, στη Μικρά Ασία και από εκεί, στις αρχές της πρώτης χιλιετίας στην Ελλάδα. Στους ελληνικούς χρόνους άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα η κοινή γ. με μικρά γράμματα. Η σημερινή κοινή γ. των λαών που χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο είναι η εξέλιξη των μικρών γραμμάτων του Μεσαίωνα, ενώ η γραφή των ελληνικών είναι η εξέλιξη των βυζαντινών. Φυσικά όπως και στις παλαιότερες φάσεις έτσι και στη σύγχρονη αλφαβητική γ. διατηρήθηκαν μορφές άλλων τύπων. Έχουμε για παράδειγμα πολλά σύμβολα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιδεογράμματα: £ στα αγγλικά σημαίνει λίρα, & σημαίνει και κλπ. ανωμαλίες της γ. Ειδικές περιπτώσεις γενικότερων ανωμαλιών αφασικούαπραξικού τύπου, που αναφέρονται γενικά με τον όρο δυσγραφία και δυσορθογραφία. Στις βαρύτερες περιπτώσεις προέρχονται από βλάβες του φλοιού του εγκεφάλου, είναι όμως πολλές οι περιπτώσεις που μπορούν να εξαφανιστούν στην εφηβική ηλικία αν οφείλονται σε κακή καθοδήγηση κατά την περίοδο που το παιδί αρχίζει να γράφει και να σχεδιάζει. Γενικά όμως στη βάση τους βρίσκονται αισθητικοκινητικές δυσκολίες αντίληψης και συντονισμού, όπως και στις ανωμαλίες διαβάσματος με τις οποίες συνδέονται. Στη σχολική πρακτική όμως συχνά οι ανωμαλίες της γ. είναι μόνο φαινομενικές και το παιδί εκφράζει με αυτές, καταστάσεις κοινωνικής δυσπροσαρμοστικότητας συναισθηματικής αιτίας, ή αρνήσεις προσαρμογής με το σχολείο. διδασκαλία της γ. Ένα από τα σπουδαιότερα παιδαγωγικά προβλήματα όλων των εποχών υπήρξε το πρόβλημα της διδασκαλίας της γ. Παρουσιάζεται πάντοτε στενά συνδεδεμένο με το πρόβλημα της ανάγνωσης, γιατί αφορά τη σύνδεση γραπτών σημείων, με νοήματα που αποδίδονται στα σημεία αυτά, στα πλαίσια της μορφωτικής παράδοσης, μέσα στην οποία ζει το παιδί. Εκτός από τα τυπικά προβλήματα της εκμάθησης της ανάγνωσης, το πρόβλημα της γ. συνεπάγεται και ένα άλλο, που πρέπει να λυθεί με τρόπο ικανοποιητικό: την ανάγκη να αποκτήσει το μικρό παιδί την ικανότητα του αισθητικοκινητικού συντονισμού. Γι’ αυτό τον λόγο άλλωστε η γ. δεν μπορεί να διδαχτεί σε φυσιολογικά άτομα πριν από την ηλικία που ο συντονισμός αυτός έχει πραγματοποιηθεί (γενικά από πέντε έως επτά και πλέον ετών). Όπως και στη διδασκαλία της ανάγνωσης, η εξέλιξη των μεθόδων γ. που χρησιμοποιήθηκαν προχώρησε κατά κανόνα από την τεχνική που ξεκινούσε από την απεικόνιση κάθε γράμματος (και μάλιστα από γεωμετρικά σύμβολα: ράβδους, τελείες, διαγώνιες γραμμές κλπ.) για να φτάσει σιγά-σιγά στη γ. της συλλαβής και στη συνέχεια της λέξης, έως την τεχνική της καθολικής μεθόδου που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα σήμερα και ξεκινά από τη λέξη ή απευθείας από τη φύση, για να καταλήξει στα αναλυτικά στοιχεία (συλλαβή, γράμμα). Εκτός του ότι στηρίζεται σε βασικές αντιλήψεις της επιστημονικής ψυχολογίας, η καθολική μέθοδος βρίσκει δικαίωση και στην πράξη, εξαιτίας της ταχύτητας και της φυσικότητας της εκμάθησης. Το να γράφει ένα μικρό παιδί κάτι που έχει πλήρες νόημα και μπορεί ταυτόχρονα να είναι μέσο επικοινωνίας και έκφρασης αποτελεί γι’ αυτό αρκετά σημαντικό κίνητρο. Διάφοροι τύποι γραφής. Δεξιά: επάνω, η αρχαιότερη μορφή κινεζικής γραφής, μετάφραση και κάτω, η σημερινή αντίστοιχη γραφή· κάτω, επιγραφή της Πύλου με κρητομινωική γραφή (Γραμμική Β). Κάτω: αριστερά, ασσυριακή επιγραφή με σφηνοειδή γραφή, από τη Νινευί· δεξιά, αραβική γραφή σε περσικό πλακίδιο από το τζαμί του Χουσάρ.

* * *

η (AM γραφή)

1. παράσταση τού λόγου με γραπτά σημεία πάνω σε χαρτί, ξύλο, πέτρα κ.λπ.

2. το να γράφει κανείς, το γράψιμο

3. αυτό που έχει γραφτεί, το γραπτό

4. σύγγραμμα, συγγραφή

5. επιστολή, γράμμα

6. η Γραφή (και πληθ.), οι Γραφές, αἱ Γραφαί

το σύνολο τών βιβλίων τής Παλαιάς και τής Καινής Διαθήκης

7. η μορφή, ο τύπος με τον οποίο παραδίδεται μια λέξη ή ένα χωρίο στη γραπτή παράδοση τών κειμένων

νεοελλ.

1. ο γραφικός χαρακτήρας

2. διαθήκη

αρχ.-μσν.

1. αρχείο

2. επίσημο έγγραφο

αρχ.

1. σχεδιαγράφηση

2. ιχνογράφηση

3. πίνακας ζωγραφικής

4. νόμος

5. επιγραφή

6. έγγραφη καταγγελία για αδίκημα κατά τής πολιτείας

7. ποινική δίωξη

8. τιμολόγιο

9. ανάγνωση χειρογράφου

10. φρ. α) «γραφὴν εἰσέρχομαι» — εμφανίζομαι στο δικαστήριο ως κατήγορος ή ως κατηγορούμενος

β) «ψευδεῑς γραφαί» — πλαστά έγγραφα

γ) «κατὰ γραφήν» — προφίλ

δ) «γραφὴ φαρμάκου» — ιατρική συνταγή.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γράφω.

ΠΑΡ. γραφέας (AM -εύς), γραφίδα (AM -ίς), γραφικός

νεοελλ.

γραφιστική, γραφτίκια.

ΣΥΝΘ. αρχ. ισογραφή, λοιπογραφή

μσν.

γραφοφόρος

νεοελλ.

γραφοαναγνωστική, γραφογνώμονας, γραφογνώστης, γραφογνωστική, γραφοθεραπεία, γραφοκινητικός, γραφολεκτική, γραφολογία, γραφομαντεία, γραφομετρία, γραφόμετρο, γραφοσκόπιο, γραφοτεχνία].